'Mensen houden niet van diepgang', zei een oude dame tegen me toen ik haar vertelde dat ik een boek probeerde te schrijven. 'Denk je dat iemand wil lezen wat jij schrijft?' vroeg ze en keek me onderzoekend aan, 'want jouw hoofd zit altijd vol met moeilijke dingen'.
Was het een verkapt advies om vooral niet te diep op serieuze onderwerpen in te gaan en het vooral toegankelijk en oppervlakkig te houden? Zodat ik niet teleurgesteld zou raken, wanneer het niet lezenswaardig zou zijn?
Schrijven was voor mij een betrekkelijk nieuw avontuur, waarbij ik me nog geen lezer had voorgesteld. Haar woorden nam ik mee naar huis en plakte ze aan de binnenkant van mijn voorhoofd. In mijn binnenhoofd op die volgeplakte wand met briefjes, hingen voor korte of langere tijd zinnen met andermans waarheden waarover ik moest nadenken. Daar vergrootte ik de zinnen en woorden uit, vroeg me af, draaide ze om en probeerde argumenten te vinden die allerlei uitspraken konden rechtvaardigen. Net zolang totdat ik erop kon reageren, alhoewel dat natuurlijk altijd te laat was. Iemand noemde dat ooit tertiair reageren.
Diepgang daar houden mensen niet van. Wat zei mij dat eigenlijk over degene die dit had gezegd en was het mij ooit opgevallen dat deze dame een voorstandster was van het luchtige. Misschien had het meer met haar persoonlijke smaak te maken. Ze vond het onderwerp van mijn verhaal namelijk gedateerd en niet interessant. Kort door de bocht gezegd, waren ze niet van deze tijd. Bovendien waren er zoveel goede moderne boeken geschreven die pas echt de moeite waard waren. Pas echt verontrust raakte ze toen ik eraan toevoegde dat ik na het schrijven van verhalen ook een aantal gedichten had geschreven. Dat hielp niet mee, want bij het woord 'gedicht' alleen al zag ik haar ongemakkelijk op haar stoel schuiven, alhoewel dit ook aan het quasi moderne model van de stoel kan hebben gelegen. In gedachten berustte
ik en wilde haar eigen tekst over diepgang nog aanvullen met 'mensen houden niet van gedichten', Maar humor had geen zin, ook gedichten hadden haar belangstelling niet.
Zij was overigens niet de enige, want de enkele keer dat ik iemand liet weten dat ik een gedicht had geschreven (en nog niet eens vertelde waarover het ging) dan werd het angstaanjagend stil. Dan probeerde ik nog uit te leggen dat het gecondenseerde verhalen waren die hun betekenis niet hadden verloren en dat ik ze verdichten noemde. En legde ik ook nog uit dat het in de poëzie een dichtvorm was waarin ervaringen en herinneringen werden gecomprimeerd. Dat oude dromen en de door de tijd heen verzwegen verhalen daar goed bij pasten, liet ik ook maar achterwege.
Vanochtend pakte ik een tot op de draad versleten uitgave van de Max Havelaar uit de kast. Vroeger deels gelezen en nu onderdeel uitmakend van een stapel boeken die ik als naslagwerk af en toe inkeek bij het schrijven van verhalen die zich afspelen in het negentiende eeuwse Indië. Ik bladerde tussen de loshangende katernen en moest hardop lachen om een betoog van Droogstoppel waarin hij zich druk maakte over allerlei leugens en vooral hoe ze zich aan hem openbaarden en na talloze voorbeelden betrok hij daar daar ook gedichten bij.
“Ik heb niets tegen verzen op zich-zelf. Wil men de woorden in ‘t gelid zetten, goed! Maar zeg niets wat niet waar is. 'De lucht is guur en ’t is vier uur’. Dit laat ik gelden, als het werkelyk g u u r en v i e r u u r is. Maar als ’t een kwartier voor drieëen is, kan ik, die myn woorden niet in ’t gelid zet, zeggen: "de lucht is guur, en ’t is kwartier voor drieëen” De verzenmaker is door de guurheid van den eersten regel aan een vol uur gebonden. Het moet voor hem juist een, twee uur wezen, of de lucht mag niet guur zijn. Zeven en negen is verboden door de maat. Daar gaat hij dan aan ’t knoeien! Of het weer moet veranderen, of de tijd. Een van beiden is dan gelogen”
Ondanks het feit dat Droogstoppel altijd getypeerd werd als een benepen mannetje zonder een greintje fantasie en diepgang ontberend, vond ik wel dat hij humor had meegekregen van zijn geestelijke vader Eduard Douwes Dekker. Deze was zeer uitgesproken over een aantal zaken, niet alleen in de Max Havelaar, maar ook in zijn gedichten. Hij gaf die arme Droogstoppel een soort tijdloze rechtlijnigheid mee en maakte van hem een karikatuur. De bekrompen kleinburgerlijke man die uit was op eigenbelang en als metafoor diende voor de opportune houding van de overheid die met de invoering van het Cultuurstelsel in Nederlands Indië bedrog en misbruik van het systeem faciliteerde.
Het kwam door de Max Havelaar dat ik weer moest denken aan de opmerking van de oude dame over diepgang en over de drijfveer van Douwes Dekker,
die met zijn boek de uitbuiting van de Javaanse bevolking door de Hollandse planters aan de kaak had gesteld. Ik realiseerde me dat diepgang over personen, boeken of cultuur ging en dat het nauw verwant was met diepzinnigheid.
Met diepzinnige schrijvers, diepe inzichten of diepe denkers.
In ieder geval ging het over dieper ingaan op iets. In een verhaal wat er toe deed, iets wat uitgediept moest worden. Een gedicht dat zichzelf schreef en gelezen wilde worden, waarin dieper in werd gegaan op datgene wat zichtbaar wilde worden en eerder geen woorden had gekregen.
De volgende keer wanneer ik de oude dame weer spreek, dan zal ik haar antwoord geven op de vraag of iemand zou willen lezen wat ik schrijf. Dan neem ik de Max Havelaar ook meteen maar mee.
Comments